Vijftien jaar homohuwelijk: Terugblik op een mijlpaal
“Het sluiten van de eerste homohuwelijken is absoluut een hoogtepunt in mijn loopbaan”, vertelt Job Cohen. Als burgemeester van Amsterdam verbond Cohen op 1 april 2001 de eerste vier stellen van hetzelfde geslacht in de echt: drie mannenparen en één vrouwelijk stel.
De dienstdoende verslaggever van NRC Handelsblad vergeleek die feestelijkheid destijds met de uitreiking van de Oscars: de homoparen werden als sterren onthaald, terwijl de camera’s van een massa internationale journalisten flitsten.
Als staatssecretaris van Justitie was Cohen verantwoordelijk voor het definitief openbreken van het burgerlijk huwelijk voor homo’s en lesbiennes, een wet die al vóór zijn termijn in voorbereiding was. Net toen de eerste stellen konden trouwen, werd hij burgemeester. “Het was puur toeval dat de eer van het sluiten van deze huwelijken mij toeviel.” Cohen herinnert zich de stemming in het land als zeer positief. “Ik kan mij geen enkele vervelende reactie herinneren. Het Nederlandse volk was klaar voor het homohuwelijk. Aan alle kanten werd erkend: tja, zo zitten mensen nu eenmaal in elkaar.”
“We hadden al een zoon en waren er klaar voor”
Anne-Marie Thus
“Als we toen hadden geweten hoeveel publiciteit we over ons heen zouden krijgen, hadden we het misschien niet gedaan. We gaven op een gegeven moment zes of zeven interviews per dag. Dat was een rare gewaarwording. Voor ons was het heel normaal dat we als twee mensen die van elkaar houden het jawoord gaven”, zegt Thus.
Bron: CBS – © NU.nl/Jerry Vermanen
Impuls voor acceptatie
“Het was een doorbraak, overal was veel vreugde”, blikt Ina Poppen, buitengewoon ambtenaar voor de burgerlijke stand (BABS) terug. “De gemeenschap van BABS-en heeft zich destijds erg voor het homohuwelijk ingezet. Wij vonden het belangrijk dat de homohuwelijken op precies dezelfde manier zouden worden voltrokken als de heterohuwelijken. Er moest nul onderscheid zijn.”
Ook Lisette Kuyper, onderzoeker van homo-acceptatie bij het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP), herinnert zich de stemming in 2001 als feestelijk. “Het was het juiste moment. De Nederlandse maatschappij was er klaar voor.” Hoewel religieuze organisaties (waaronder het Vaticaan) tegensputterden, verliep het proces vrij geruisloos. Op de stoep van het Amsterdamse Stadhuis stonden op de bewuste dag welgeteld zeven tegendemonstranten.
Het homohuwelijk heeft een impuls gegeven aan verdere groei van de acceptatie van homoseksualiteit in Nederland, zegt Kuyper. “Uit onze cijfers blijkt dat de homo-acceptatie na de invoering van het homohuwelijk is toegenomen. Als je iets vastlegt in de wet, gaan mensen het normaler vinden.”
Zelf werkte de SCP-onderzoekster in 2001 als barvrouw in een café. “Ik heb toen de muziek stopgezet om een rondje te geven voor alle aanwezige homo’s. Uiteindelijk heb ik slechts één Grand Marnier uitgedeeld, aan de enige aanwezige homo”, zegt ze lachend. “Ik voelde een soort trots, vergelijkbaar met wanneer je land de finale van het WK Voetbal haalt. Nederland voerde iets in wat homo’s wereldwijd al duizenden jaren was ontzegd.”
“Bij immigrantengroepen wordt nu vaak over homoseksualiteit gedacht zoals in het Nederland van mijn eigen jeugd werd gedacht.”
Geen sluitsteen
Met het openstellen van het huwelijk voor homoseksuelen was en is de homo-emancipatie echter niet ‘af’. Kuyper: “Het openstellen van het huwelijk voor homo’s werd destijds door velen gezien als sluitsteen. Het idee leefde dat het verhaal klaar was nu homo’s met elkaar konden trouwen, maar dat was achteraf misschien wat naïef.” Uit rapporten van het SCP zoals “Wel trouwen, niet zoenen” blijkt dat vooral jongeren vaak nog op taboes stuiten. Ook is de tolerantie voor openbare uitingen van homo-zijn (handen vasthouden, zoenen) in alle lagen van de samenleving gebrekkig.
Job Cohen erkent dat er nog werk aan de winkel is. “Bijvoorbeeld bij migrantengroepen. Daar wordt nu vaak over homoseksualiteit gedacht zoals in het Nederland van mijn eigen jeugd werd gedacht. Dat neem ik die mensen niet kwalijk, maar het gesprek erover moet wel gevoerd blijven worden.”
“We hebben destijds wel rare reacties gekregen”, vertelt Thus. “Een journalist zei bijvoorbeeld: ‘zo dames, waar zijn zijn de naaktfoto’s?’Je kunt om zoiets boos worden, maar ik zie het vooral als onkunde. We leggen zulke mensen geduldig uit dat we gewoon normale, werkende vrouwen zijn net als andere Nederlanders. Op die manier het gesprek aangaan helpt.”
Weigerambtenaren
Bijna een op de vijf homohuwelijken vindt plaats in Amsterdam. De gemeente onthulde vrijdagochtend het I Amsterdam-logo in regenboogkleuren. Trouwambtenaar Poppen herinnert zich ‘haar’ eerste homohuwelijk nog goed. “Het waren twee mannen, en ik vond het een heel bijzondere ervaring, ook omdat het pas het derde huwelijk was dat ik ooit als BABS sloot. Later heb ik nog heel vaak met trots mensen van hetzelfde geslacht mogen trouwen.”
Sinds de openstelling van het homohuwelijk is er spanning rond zogeheten weigerambtenaren. Poppen had in 2001 één collega die homo’s niet in de echt wilde verbinden. Inmiddels niet meer. “In mijn gemeente Borger worden ambtenaren niet aangenomen als zij geen koppels van hetzelfde geslacht willen trouwen. Dit wordt tijdens sollicitaties gecheckt, zoals in meer gemeenten. Ik denk dat de weigerambtenaar op den duur zal uitsterven.”
Video: Eerste homohuwelijk op 1 april 2001
Groenland
België was in 2003 het tweede land dat homo’s liet trouwen. Er zouden nog eens negentien landen volgen, vooral in Europa en Noord- en Zuid-Amerika. Het 22e land waar homo’s kunnen trouwen is Groenland, waar dit op vrijdag 1 april legaal wordt. “Ik moet zeggen dat ik vijftien jaar geleden in mijn stoutste dromen niet voorzag dat het homohuwelijk zo veel navolging zou krijgen”, zegt Cohen. “Vooral de vlucht die het in de Verenigde Staten heeft genomen had ik niet verwacht.”
Jubilaris Anne-Marie Thus: “Elke keer als homo’s in een land mogen trouwen, ben ik weer blij. Zelfs als het een land als Groenland betreft: ook al woont daar maar één homo, het gaat om de vrijheid om die keuze te maken.”
Thus is nog steeds gelukkig getrouwd. Bij één van de vier eerste koppels is één van de wederhelften inmiddels overleden. De andere stellen zijn net als Thus en Faasen nog bij elkaar. “We komen nog regelmatig samen. Afgelopen dinsdagavond hebben we elkaar nog even gezien. Je hebt samen toch iets speciaals meegemaakt.”